Punktaletur

Punktaletur, (sem áður var kallað blindraletur), er upphleypt letur byggt á sex punkta einingum (sellum (e. cells)). Hægt er að raða punktunum upp á 63 mismunandi vegu og mynda þannig 63 mismunandi tákn. Með því er hægt að mynda alla stafi stafrófsins, tölustafi, greinarmerki og alls kyns tákn. Ákveðin samræming er milli stafrófa sem notast við latneskt letur, þar með talið íslenska punktaletursstafrófið, en hafa ber í huga að þær punktasamsetningar sem tákna séríslenska stafi og broddstafi geta táknað aðra bókstafi í öðrum tungumálum.

Svo blindir og sjónskertir geti lesið punktaletur verða punktarnir að vera upphleyptir enda er lesið með fingrunum. Þeir sem þannig lesa nota báðar hendur; hafa alla fingur á lesmálinu og nota eins marga og þeir geta til lesturs. Þeir sem hraðast lesa nota báðar hendur þannig að þeir lesa með vinstri hönd að miðri leslínunni, þá tekur sú hægri við og les að enda línunnar á meðan sú vinstri fer niður í þá næstu og les hana að miðju og þannig koll af kolli. Það má því segja að sú vinstri lesi vinstri helming lesmálsins og sú hægri þann hægri. Þeir sem ná tökum á þessari tækni ná yfirleitt góðum lestrarhraða. Til að skrifa punktaletur er hægt að nota punktaletursritvél (Perkins- ritvél) og punktaletursskjá sem tengist við tölvu.

Punktaletur er þeim sem lesa það og skrifa afar nauðsynlegt. Fyrir utan að nota það við leik og störf er það einnig notað til að merkja ýmislegt í kringum sig, t.d. geisladiska, kryddin á heimilinu eða niðursuðudósirnar þannig að notandinn geti hindrunarlaust gengið að þessum hlutum þegar á þarf að halda. Jafnframt er hægt að kaupa ýmsa hluti merkta með punktaletri, s.s. ýmis konar spil, málbönd o.fl.


 Að læra að lesa punktaletur

Punktaletur gagnast þeim sem hafa enga sjón eða svo skerta að þeir sjá ekki til að lesa prentað letur.

Börn sem fæðast blind eða svo sjónskert að talið er að þau nái ekki viðunandi lestrarhraða með því að læra prentletur læra að lesa punktaletur. Þau læra þá að lesa á sama hátt og jafnaldrar þeirra – eini munurinn er sá að um punktaletur er að ræða. Kennarar þeirra sækja þá námskeið hjá Miðstöðinni til að vera í stakk búnir til að sinna kennslu punktaleturs undir handleiðslu ráðgjafa á Miðstöðinni.

Lögð er áhersla á að kenna einstaklingum með hrörnandi sjón punktaletur svo þeir séu betur undirbúnir þegar að því kemur að þeir sjá ekki lengur til að nýta sér hefðbundið prentletur. Fullorðið fólk sem missir sjón eða verður sjónskert vegna sjúkdóma eða slysa lærir einnig punktaletur og sjá sérfræðingar Miðstöðvarinnar um þá kennslu.

Lestur punktaleturs krefst þess að lesendur hafi nokkuð gott þreifiskyn, en þreifiskynið má í flestum tilfellum þjálfa upp. Kennsluaðferðir eru í öllum tilfellum einstaklingsbundnar og fara t.d. eftir því hvort verið sé að kenna barni að lesa eða fullorðnum einstaklingi að nýta sér annað form á lesmáli – annað letur. Oftast er stuðst við kennsluhefti þar sem stafir eru lagðir inn smátt og smátt og lesnar æfingar á milli sem byggja á þeim stöfum sem nemandinn hefur þegar lært. Þá eru oft samhliða gerðar skriftaræfingar, en æfingar í notkun ritvélarinnar/punktaleturskjásins eru afar nauðsynlegar til að ná betri tökum á letrinu.


 Punktaletur og tæknibúnaður

Með tilkomu tölvutækninnar hafa verið þróuð sérstök tæki; punktaletursskjáir sem tengdir eru við venjulegar tölvur og á þeim birtist megnið af þeim texta sem birtist á hefðbundnum tölvuskjá. Þannig geta þeir sem sjá ekki á hefðbundinn skjá nýtt sér tölvur til leiks og starfa. Einnig eru til sérstakir prentarar sem prenta punktaletur og þannig geta notendur prentað texta úr tölvum.

Punktaletursprentari

Þjónustu- og þekkingarmiðstöðin á einn stóran punktaletursprentara sem prentar á pappír af risastórri rúllu og sker hverja síðu fyrir sig jafnóðum. Á hverja blaðsíðu komast 27 línur og 33 stafabil í hverja línu.

Punktaletursprentarar til einkanota eru fyrirferðaminni en þó töluvert stærri en hefðbundnir heimilisprentarar.

Ritvél

Sérstök ritvél er notuð til að skrifa letrið, svokölluð punktaletursritvél (stundum nefnd Perkins-ritvél). Ritvélin hefur sex skriftartakka, þrjá vinstra megin og þrjá hægra megin, en á milli þeirra er takki sem slegið er á vilji menn gera bil á milli orða.

Punktaletursskjár

Svokallaðir punktaletursskjáir (e. Braille displays) eru tæki sem tengja má við tölvur eða snjalltæki og birta texta úr þeim með því að lyfta upp mismunandi punktum á punktasvæðum (sellum). Stærð tækjanna fer eftir fjölda slíkra sella, sem geta verið frá 14 upp í 80.

Úthlutun punktaleturshjálpartækja:

Flest þessara tækja er hægt að fá úthlutað á fimm ára fresti, eigi viðkomandi rétt á því skv. mati sérfræðinga. Nánari upplýsingar er að finna undir „Hjálpartæki.“

 

 

Mynd af íslenska punktaletursstafrófinu, tölustöfum og nokkrum greinarmerkjum. Broddstafir og séríslensk stafatákn geta haft aðra merkingu eða staðið fyrir önnur tákn í punktaletursstafrófum annarra tungumála.

Efni og greinar um punktaletur

Íslenskt punktaletursstafróf – mynd
Leiðin að punktaletrinu – bæklingur um punktaletur fyrir foreldra og kennara